COMPLOT!
Als ergens iets onverklaarbaars of geheimzinnigs gebeurt, zijn er altijd van die mensen die gillen dat het om een samenzwering gaat. Hoe ontstaan die verhalen en wat is er waar van? Deze maand: de raadsels rond de dood van F1-coureur Ayrton Senna.
Het mysterie van Imola
De zaak
Het is geen moeilijke bocht. Geen enkele coureur, laat staan Ayrton Senna, zou er zomaar van de baan vliegen. Toch gebeurt dat. Op 1 mei 1994, tijdens de Grand Prix van San Marino, crasht een van de beste Formule 1-rijders aller tijden in de Tamburello-bocht op het circuit van Imola. Enkele uren later komt het bericht dat Senna dood is. Wat was de oorzaak van dit onwaarschijnlijke ongeluk? Het antwoord ligt verborgen in de black box van Senna's auto en in tv-beelden. Maar met dat bewijsmateriaal lijkt geknoeid te zijn.
De geruchten
Tijdens het bewuste weekend hangt er een vloek rond het circuit van Imola. De dood duikt overal op. Vrijdags, tijdens de training, raakt Rubens Barrichello bewusteloos bij een crash met zijn Jordan. Op zaterdag overleeft coureur Roland Ratzenberger de kwalificatie niet. De Formule 1-wereld is geschokt door het eerste dodelijke ongeluk in twaalf jaar. Een dag later gaat het opnieuw mis. Twee racewagens raken elkaar bij de start. De klap is zo groot dat wrakstukken het publiek in geslingerd worden. Negen mensen raken gewond. Als de race weer vrijgegeven is, verliest wereldkampioen Ayrton Senna de macht over het stuur. Zijn Williams-Renault vliegt van de baan en raakt een muur. Senna (34) wordt dodelijk geraakt door de wielophanging.
De crash maakt op fans over de hele wereld grote indruk. Senna, wereldkampioen in 1988, 1990 en 1991, werd gezien als de man die de autosport nieuw leven inblies. 'Hij had iets bovennatuurlijks,' zei coureur Gerhard Berger eens over hem. 'Alsof hij meer hersencellen had, meer kracht, meer energie.' Hoe had het kunnen gebeuren dat uitgerekend Senna zo'n fout maakte? Heel simpel: het was geen fout, zo zeggen veel mensen.
Er wordt een onderzoek ingesteld. In december 1995, anderhalf jaar na de crash, lijkt de schuld inderdaad niet bij Senna te liggen. Vlak voordat Senna de bocht in ging, is de stuurstang van zijn wagen afgebroken. De auto werd een ongeleid projectiel. Uit het onderzoek blijkt dat de stang kort voor de race aangepast is. Het team van Williams wordt dan ook aangeklaagd wegens 'dood door schuld'. Maar Williams ontkent dat er een fout gemaakt is. 'Zo is het absoluut niet gegaan,' houdt men vol. 'Er was niets mis met het stuur. De stang is afgebroken door de klap van de crash.'
Maar het lijkt erop dat Williams schaamteloos liegt. Verschillende mensen hebben enkele seconden voor het ongeluk paniekkreten gehoord bij het team. Dat zou erop kunnen wijzen dat men heel goed wist dat er iets mis was met Senna's auto. 'Stuurkracht! Stuurkracht!' zou technisch directeur Patrick Head geroepen hebben net voordat Senna uit de bocht vloog. En onmiddellijk na de klap riep hij: 'Wat gebeurde er met het stuur?' Maar probeer maar eens iemand te vinden die dat bevestigen wil. Iedereen die er mogelijk iets van afweet, is bij Williams in dienst.
En er is meer. Om erachter te komen wat zich precies afgespeeld heeft, is de black box van Senna's auto nodig. Maar vlak na het ongeluk werd dat apparaat uit de wagen verwijderd en vervolgens met een hamer kapotgeslagen. Schijnbaar wilde iemand niet dat de waarheid rond Senna's dood aan het licht zou komen. Na het zien van de verminkte zwarte doos vrezen sommige leden van het Italiaanse onderzoeksteam voor hun leven. Een van de deskundigen, Adolpho Melchionda, verklaart: 'Het ding is ontmanteld en meegenomen. Toen het een maand later bij mij terechtkwam, kon het niet langer gebruikt worden. Niet alleen was de doos kapotgeslagen, ook de in- en uitgangen waren vernield. Iedereen lijkt te weten hoe het ongeluk veroorzaakt is, maar niemand doet zijn mond open.' Waarschijnlijk zijn het monteurs van Williams geweest die de zwarte doos meegenomen hebben.
De enige hoop is nu gevestigd op de beelden die de camera aan boord van Senna's auto gemaakt heeft. Daarop zou je precies moeten kunnen zien wat er gebeurd is. Maar een fractie van een seconde voor het ongeluk, vrijwel exact op het moment dat de auto van koers raakt, gaat het beeld op zwart. Van de crash zelf bestaan geen on-board-opnamen.
Maar volgens openbaar aanklager Maurizio Passarini is er meer aan de hand. De kijker thuis kreeg al negen minuten lang beelden vanuit Senna's auto voorgeschoteld. Was Senna juist op het cruciale moment niet meer interessant genoeg? En waarom ging het shot over naar de camera van Gerhard Berger? Bij die coureur was helemaal niets bijzonders te zien. Vreemd genoeg worden de opnamen van de camera eerst overgedragen aan het team van Williams. Pas een half jaar later krijgt Passarini ze in handen. De grote vraag is: hebben ze bij Williams wel de volledige opname gezien? En toonde die misschien dat de stuurstang vlak voor de crash afbrak?
De feiten
De Williams FW16 had in feite twee zwarte dozen. De ene was van Williams, de andere van Renault. Die van Williams verzamelde informatie over het chassis en de versnellingsbak, die van Renault over de V10-motor. Na het ongeluk werden beide onderdelen inderdaad uit de racewagen gehaald en aan het team van Williams overgedragen. Dat gebeurde met toestemming van Charlie Whiting, raceleider van de internationale autosportfederatie FIA. Maar Whiting had de zwarte dozen nooit aan het team mogen geven. Daarmee overtrad hij zijn eigen regels. Eerst hadden de officials de apparatuur in beslag moeten nemen. Maar volgens Whiting had Williams de zwarte dozen direct nodig. Er moest snel gekeken worden of er iets mis was met de wagens, want misschien liep ook Senna's teamgenoot Damon Hill gevaar.
Pas een maand na het ongeluk kregen de Italiaanse onderzoekers de zwarte dozen te zien. Op dat moment was het Williams-onderdeel totaal onbruikbaar. Volgens Bernard Duffort van Renault was de zwarte doos al kapot op het moment dat hij uit de wagen gehaald werd. Ook Whiting zegt dat de zwarte doos vanaf het begin af aan onbruikbaar was. Maar volgens Fabrizio Nosco, hoofd beveiliging van het circuit, is daar niets van waar. In een interview met de Britse krant News of the World in maart 1997 zei hij: 'Op het moment dat de onderdelen uit de auto gehaald werden, waren ze beide intact. Het leek erop alsof ze de crash overleefd hadden.' Ook tijdens de rechtszaak bleef Nosco bij zijn standpunt. Met de zwarte dozen was niets aan de hand. En Nosco kan het weten. In zijn loopbaan heeft hij al honderden keren onderdelen verwijderd voor controle.
De verantwoordelijkheid voor de on-board-camera's ligt bij de FOCA TV Company. Het bedrijf selecteert de beelden en levert ze aan tv-stations. FOCA-technici konden de opnamen van vier camera's tegelijkertijd bekijken. De beelden van Senna's wagen die tijdens de rechtszaak vertoond zijn, eindigen op 13,3 seconden in de fatale ronde. De crash vond na 14,2 seconden plaats. Er wordt dus 0,9 seconde beeldmateriaal vermist.
Maar de beslissing om van shot te wisselen, werd ruim daarvoor genomen. Volgens de regie werd er zeker tien seconden voor de crash overgeschakeld naar de Japanse coureur Ukyo Katayama. Senna reed op dat moment aan kop en er was bij hem niets spannends te zien. Reden genoeg voor een omschakeling. Maar de uitleg van de regie blijkt niet helemaal te kloppen. Zoals hierboven al te lezen is, werden de beelden vanuit Senna's auto namelijk gevolgd door een shot vanuit Gerhard Bergers auto. Die beelden zijn onduidelijk en zitten vol grijze lijnen. 'We hadden de verkeerde knop ingedrukt,' was de verdediging van de heren van de regie. 'Dat verklaart ook de vreemde opnamen voordat Katayama eindelijk in beeld komt.'
Openbaar aanklager Passarini was niet overtuigd. Hij bleef erbij dat het zaakje stonk. Volgens hem zijn er wel degelijk beelden van de crash en is daarop te zien dat het stuur vlak voor de crash afbrak. In 1996 diende hij een aanklacht in tegen de belangrijkste mensen van Williams. Het ging om eigenaar Frank Williams, technisch directeur Patrick Head en hoofdontwerper Adrian Newey. Passarini stelde een drieduizend pagina's tellend rapport op. Daarin werd de oorzaak van het ongeluk bij een slechte aanpassing aan het stuur gelegd. Williams verklaarde later dat Senna om die aanpassing gevraagd had. De coureur was ontevreden over de houding waarin hij in de cockpit moest zitten en liet de stuurstang daarom verlengen. Bij teamgenoot Damon Hill zou precies hetzelfde gedaan zijn. Dat gebeurde bij beide wagens op één dag, twee maanden voor de race op Imola.
In februari 1997, vier dagen voordat de rechtszaak begon, kwam de Sunday Times met een totaal andere verklaring voor het ongeluk. De krant publiceerde een foto waarop te zien is dat er vlak voor Senna's wagen een blauw object op het circuit ligt. Volgens de krant was het goed mogelijk dat Senna geprobeerd heeft het voorwerp te ontwijken. Daarnaast had de krant nog een bizarre theorie over het ongeluk. Is het misschien mogelijk dat Senna een black-out kreeg? Op de beelden van de on-board-camera lijkt het erop dat de coureur sterk naar links leunt, alsof hij bewusteloos is. Er wordt gezegd dat Senna soms, als hij onder grote druk stond, zijn adem inhield om een beter gevoel te krijgen voor de wagen. Later bleek dat de een van de schrijvers van het artikel, Peter Windsor, een goede vriend van Frank Williams is. Hij heeft zelfs voor het Williams-team gewerkt.
Maar openbaar aanklager Passarini bleef zich richten op de stuurstang. Eind 1997 liet hij de aanklacht tegen Frank Williams vallen. Williams hield zich vooral bezig met de administratieve kant van het team en was niet echt verantwoordelijk voor technische zaken. In december 1997 deed rechter Antonio Costanzo eindelijk uitspraak: 'De oorzaak van Senna's crash is het breken van de stuurstang van de Williams-Renault FW16. Zonder die omstandigheid zou Senna niet van de baan gevlogen zijn.' De rechter verklaarde dat Patrick Head en Adrian Newey niet schuldig waren aan de fout. Daarvoor was er te weinig bewijs.
Zaak gesloten?
In 1998 ging Passarini in hoger beroep. Een jaar later werden Head en Newey opnieuw vrijgesproken. Het Italiaanse Hof van Cassatie deed die uitspraak teniet. Daardoor heeft de openbare aanklager nu opnieuw de mogelijkheid om de rechtszaak voort te zetten. Passarini zal daar ongetwijfeld gretig gebruik van maken. Er zijn nog te weinig antwoorden en er komen steeds nieuwe geruchten bij. Het einde van deze affaire is in ieder geval nog lang niet in zicht.
Bekijk de opname van de crash, zie hoe het beeld net voor de klap op zwart vliegt en oordeel zelf. Is hier meer aan de hand? Het fragment is te zien op
http://www.cineca.it/HPSystems/Vis.I.T/ ... index.html.
LITERATUUR
Ed Heuvink; Vijftig jaar formule 1 - Grand Prix 1950-2000; Haakman (2000)
Gerald Donaldson: Formule 1 - De autobiografie; Hummelinck/Het Spectrum (2003); ISBN 90-77330-21-6
Koen Vergeer: De Formule 1-fanaat; Atlas (2000); ISBN 90-450-0360-0
INTERNET
www.ayrton-senna.com/
www.atlasf1.com/99/bra/santoro.html
www.imolacircuit.it
